طالبان و معامله بر سر بگرام

در تازه‌ترین نمونه از رسوایی طالبان، ذاکر جلالی، دستیار وزیر خارجه این گروه، سخنان دونالد ترامپ مبنی بر بازپس‌گیری پایگاه بگرام را نه با موضع‌گیری قاطع، بلکه با لحن معامله‌گرانه پاسخ داد. او در صفحۀ اکس خود نوشت: «ترامپ فراتر از سیاست، یک تاجر موفق است» و طرح بگرام را در قالب «معامله» توصیف کرد. این اعتراف تلویحی، پرده از چهرهٔ واقعی طالبان برمی‌دارد؛ گروهی که سال‌ها شعار «جهاد علیه امریکا» سر داد، اما امروز بر سر همان پایگاه استراتژیک حاضر به چانه‌زنی با واشنگتن است.

بشیر احمد ته‌ینج، عضو ارشد حزب جنبش ملی و وزیر پیشین، نیز با صراحت اعلام کرد که تنها کسی که می‌تواند در بازپس‌گیری بگرام نقش کلیدی ایفا کند، مارشال عبدالرشید دوستم است. ته‌ینج با یادآوری اتحاد دوستم و مجاهدین در زمان سقوط رژیم نجیب گفت: «رؤیای ترامپ با مارشال دوستم عملی می‌شود.»

این موضع‌گیری‌ها در حالی مطرح می‌شود که طالبان همواره تلاش کرده‌اند خود را «نیروی ضد مداخله خارجی» معرفی کنند. اما سخنان جلالی نشان می‌دهد حتی بر سر خاک و پایگاه‌های استراتژیک نیز نگاه بازاری و معامله‌گرانه وجود دارد.

اعتراض گستردهٔ قلم‌بدستان و مخالفت با حضور امریکا
در کنار واکنش‌های سیاسی رسمی، دست‌کم ۲۰ قلم‌بدستِ کشور و کسانی که قبلاً حضور امریکا را غنیمت می‌شمردند، اکنون صریحاً با ادامهٔ حضور نیروهای امریکایی در کشور مخالف‌اند. این نویسندگان و فعالان رسانه‌ای اظهارات حزب جنبش ملی را «دور از عِرق ملی و حُریت» دانسته‌اند و می‌گویند: طالبان باید بدون آن‌که خارجی‌ها، به‌ویژه امریکا، حتی یک وجب خاکِ افغانستان را در اختیار داشته باشند، سرنگون شود — و این سرنگونی باید از سوی مقاومت‌های مردمی و نیروهای داخلی به‌پیش برده شود.

به گفتهٔ این نویسندگان و فعالان، اکنون بسیاری از شهروندان و خانواده‌هایی که زمانی از حضور خارجیان سود می‌بردند یا آن را تحمل می‌کردند، از سیاست‌های واشنگتن و توافق‌های پشت پردهٔ دوحه به‌شدت گلایه‌مندند و حضور امریکا را عاملِ استمرار مشکلات و یکی از دلایل بی‌اعتمادی گسترده می‌دانند.

اتهام پدر معنویِ تروریسم؛ ادعاها درباره تمویل و نفوذ
برخی منابع مطرح می‌کنند که «امریکا پدر معنوی گروه‌های تروریستی» است و به‌زعم آنان تجربهٔ خاورمیانه و آسیای میانه نشان داده است که گروه‌های افراطی و تروریستی در مقاطعی از حمایت مالی یا سیاسی بازیگران خارجی برخوردار شده‌اند. این منتقدان به نمونه‌هایی اشاره می‌کنند که، به‌زعمِ ایشان، کشورهای غربی یا بازیگران منطقه‌ای از گروه‌های خشونت‌گرا برای پیشبرد منافع خود سود برده‌اند؛ آنها نام‌هایی چون محمدالجولانی (رهبران پیشین/حالی گروه‌های مسلح سوری) را به‌عنوان نمونه‌هایی از تغییر نقش بازیگران مسلح به‌وسیلهٔ حامیان خارجی ذکر می‌کنند. به‌گفتهٔ این منتقدان، «طالبان را نیز امریکا به قدرت رساند و داعش را هم [در مقاطعی] تمویل یا تسهیل کرد» — ادعاهایی که از زاویهٔ منابع گزارش بیان می‌شود و نه به‌عنوان حقایق اثبات‌شده توسط گزارش.

نارضایتی جنگجویان و خانواده‌های طالبان
شماری از جنگجویان پیشین طالبان که با خبرگزاری جمهور گفتگو کرده‌اند، رهبران کنونی این گروه را به معامله‌گری متهم کرده و می‌گویند وعده‌های جهاد، آزادی وطن و «حور و غلمان بهشتی» صرفاً به‌منزلۀ ابزار جذبِ سربازان به‌کار گرفته شده‌اند. دو تن از این جنگجویان گفته‌اند که خانواده‌های‌شان ۱۰ تا ۱۱ تن از بستگان خود را در جنگ با حکومت گذشته و نیروهای امریکایی از دست داده‌اند و حالا رهبران طالبان حاضرند برای بقای قدرت حتی مصالح انسانی و خانوادگی را قربانی «معامله» کنند — مقایسه‌ای که اشاره دارد به نمونه‌هایی در تاریخ سیاسی منطقه که جناح‌هایی برای بقای قدرت دست به اقدامات مشابه زده‌اند.

این منابع افزوده‌اند که خاطرهٔ عملیات و بازدیدهای شبانهٔ نیروهای خارجی، تلاشی‌ها و موارد آزار خانواده‌ها هنوز از یاد آنها نرفته است و اگر ثابت شود که همه‌چیز «معامله» است، احتمال دارد خشمِ بدنهٔ جنگجویان به اعتراض یا مقاومت علیه رهبران طالبان و نیز علیه امریکایی‌ها تبدیل شود.

شک و تردید دربارهٔ تحولات درونی طالبان
برخی جنگجویان و ناظران داخلی از انتخاب‌ها و تغییرات در رهبری طالبان ابراز تردید کرده‌اند: از جمله خروج مشکوک عباس استانکزی، ورود شخصیت‌هایی همچون خلیلزاد به مذاکرات، و خنده‌ها و خوش‌خُلقی‌های برخی رهبران در مذاکرات دوحه که «برای آنان مشکوک» جلوه کرده است. این تردیدها در لایه‌های پایینیِ ساختار طالبان، نشانه‌هایی از تزلزل و شکاف در میان رهبران و بدنهٔ نظامی این گروه را نمایان می‌سازد.

در میانهٔ این اظهارنظرها و ادعاها، یک نکته روشن است: تصویرِ بین‌الافقی سیاست در افغانستانِ امروز مملو از تناقضات است. از یک طرف طالبان که خود را ضد مداخله معرفی می‌کرد، اکنون در مواضعی قرار دارد که از منظر بسیاری «معامله‌گرانه» و حتی غیرقابل‌قبول است؛ از سوی دیگر، گروهی از قلم‌بدستان و جنگجویان سابق که زمانی از حضور خارجی‌ها دفاع یا منفعت برده‌اند، امروز با همان حضور رسمی و عملی در تضاد کامل ایستاده‌اند و خواستار سرنگونی طالبان بدون دخالت خارجی‌اند.

در نهایت، باید توجه داشت که گزارش حاضر بازتابِ دیدگاه‌ها و اظهارنظرهای منابع مختلف است — شامل ادعاها و اتهاماتی که منابع مطرح کرده‌اند — و همان‌گونه که پیشتر نیز ذکر شد، ادعاهایی نظیر «تمویل گروه‌های تروریستی توسط امریکا» یا «پدر معنوی بودن امریکا» مواضعی است که از سوی منتقدان مطرح شده و نیاز به بررسی و شواهد مستقل برای اثبات دارد.

شاهین علیزاده- خبرگزاری جمهور