پاکستان و عربستان؛ ناامید از امریکا، نگران اسرائیل

 

شفقت‌علی خان گفت که با سفر اخیر شهباز شریف به عربستان، رهبران دو کشور روابط را به «سطح تازه‌ای از همکاری راهبردی» رسانده‌اند.  

 

او همچنین خبر داد که در نشست اضطراری سران کشورهای اسلامی در دوحه درباره حملات اسرائیل بحث شد و وزرای خارجه کشورهای اسلامی در بیانیه‌ای مشترک این حملات را «غیرقانونی و بدون تحریک» توصیف کردند.  

 

پاکستان و عربستان سعودی از ده‌ها سال پیش تاکنون روابط راهبردی داشته‌اند؛ زیرا عربستان سعودی از منابع سرشار اقتصادی برخوردار است و بخشی از نیاز اقتصاد بحران‌زده پاکستان از طریق پرداخت وام، سرمایه‌گذاری‌های هنگفت شرکت‌های عربستانی و نیز پذیرش کارگران پاکستانی توسط عربستان سعودی تأمین می‌شود. در مقابل، پاکستان از قدرت نظامی قابل توجهی بهره‌مند است و سعودی‌ها می‌توانند با استفاده از این قابلیت روی پاکستان به‌مثابه یک متحد نظامی در بحران‌های منطقه‌ای و تنش‌های جهان عرب و اسلام حساب باز کنند. اگرچه این امر همیشه محقق نشده است؛ چنان‌که عربستان سعودی در جنگ با یمن در نهایت نتوانست پاکستانی‌ها را با خود همراه کند، زیرا سران پاکستان ترجیح دادند منافع راهبردی خود در رابطه با ایران را قربانی ورود بی‌محابا به یک جنگ منطقه‌ای علیه تهران نکنند.  

 

با این حال، معادلات جدید امنیتی در منطقه کشورهای ثروتمند عربی را به سمت متحدان نظامی تازه و پشتوانه‌های امنیتی قابل اطمینان‌تر سوق می‌دهد.  

 

تجاوز نظامی اسرائیل به قطر و چند کشور عربی دیگر و درگیری مستقیم میان رژیم تل‌آویو و تهران، خطر بروز جنگ‌های منطقه‌ای و تنش‌های تشدیدشونده خاورمیانه‌ای را به‌شدت بالا برده است؛ چیزی که با توجه به قدرت بازدارندگی ضعیف کشورهای عربی، نیاز به جستجوی متحدان نظامی تازه را چند برابر می‌کند.  

 

ائتلاف نظامی تازه میان پاکستان و عربستان سعودی نیز درست پس از تجاوز نظامی اخیر رژیم اسرائیل به قطر و نشست‌های فوق‌العاده کشورهای عربی و اسلامی در دوحه شکل گرفت. این نشان می‌دهد که عربستان سعودی پیش از هر کشور عربی دیگر، خطر وقوع تجربه‌های مشابه را احساس کرده و از همین اکنون خود را آماده رویارویی با آن می‌کند. توافق نظامی و دفاعی با پاکستان یکی از تمهیدات سران سعودی برای مواجهه با تهدیدهای احتمالی است.  

 

مسئله دیگر این است که امریکا به‌طور تمام‌قد از تجاوزگری رژیم اسرائیل علیه کشورهای عربی حمایت می‌کند و این چیزی نیست که قابل کتمان باشد.  

 

در تجاوز نظامی رژیم اسرائیل به دوحه نیز امریکا به‌وضوح نشان داد که نه‌تنها از این اقدام آگاه بوده، بلکه با تعلل در مطلع کردن سران دوحه عملاً به اسرائیل اجازه داده است طرح تجاوزکارانه خود را عملیاتی کند و رهبران قطر را در برابر عمل انجام‌شده قرار دهد.  

 

این تجاوز در حالی رخ داد که طی کمتر از سه ماه، قطر هدف دو حمله نظامی خارجی از سوی ایران و اسرائیل قرار گرفت؛ اتفاقی که ممکن است برای هر کشور عربی دیگری نیز رخ دهد. با توجه به میزبانی این کشورها از سربازان امریکایی و پایگاه‌های ایالات متحده، وقوع اتفاقات مشابه برای آن‌ها هرگز دور از امکان نیست.  

 

با توجه به این واقعیت، کشورهای عربی بیش از هر زمان دیگری نسبت به تعهد امنیتی ایالات متحده ناامید شده‌اند و به همان میزان، با توجه به پیمان آهنین امریکا برای حمایت از اسرائیل در برابر هرگونه تهدید خارجی، نگران گسترش دامنه تجاوزگری و ارعاب رژیم تل‌آویو با استفاده از تسلیحات پیشرفته و پشتوانه پایدار امریکا هستند. همین امر نیاز آنان برای جستجوی متحدان امنیتی تازه و فاصله گرفتن از تعهد سنتی با واشنگتن را تشدید می‌کند.  

 

در همین چارچوب، پیمان دفاعی و نظامی اسلام‌آباد ـ ریاض می‌تواند نخستین گام در مسیر تلاش اعراب برای یافتن متحدان امنیتی و پشتوانه‌های نظامی جدید محسوب شود.  

 

با این همه، نباید انتظار داشت که این پیمان برای طرف‌های امضاکننده آن فاقد پیامدهای سیاسی و امنیتی باشد. به‌عنوان مثال، هند می‌تواند این پیمان را علیه خود ارزیابی کند، زیرا بر اساس آن عربستان سعودی موظف است در هرگونه درگیری مستقیم تازه میان پاکستان و هند، جانب پاکستان را بگیرد و عملاً وارد جنگ شود. از سوی دیگر، ایران نیز ممکن است این پیمان را علیه خود بداند؛ زیرا با توجه به وضعیت یمن و رقابت‌های سنتی میان عربستان سعودی و ایران در سایر کشورهای منطقه، در صورت بروز جنگ مستقیم میان دو کشور، پاکستانی‌ها باید در کنار عربستان سعودی قرار بگیرند و علیه همسایه خود وارد جنگ شوند.

 

حتی اگر هیچ‌یک از این سناریوها تحقق نیابد، این خطر وجود دارد که ائتلاف نظامی و دفاعی اسلام‌آباد و ریاض سایر کشورهای اسلامی و عربی را به اقدامات مشابه ترغیب کند و به این ترتیب، رقابت تسلیحاتی و جنگ‌های نیابتی در خاورمیانه شعله‌ور شود. ائتلافی که ظاهراً علیه امریکا و اسرائیل شکل گرفته، ممکن است در نهایت به خودویرانگری کشورهای اسلامی و عربی و به نفع تل‌آویو و واشنگتن تمام شود.  

 

محمدرضا امینی - جمهور