ایران؛ طالبان و مخالفان

مردم افغانستان هنوز در شوک بازگشت طالبان به قدرت هستند. حکومتی که بدون اجماع ملی، بدون مشروعیت بین‌المللی و در شرایطی شکننده اداره می‌شود. در این میان، جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از مهم‌ترین همسایگان افغانستان نقش حیاتی در تعیین مسیر آینده این کشور ایفا می‌ کند. سفر اخیر برخی از رهبران برجستهٔ سیاسی افغانستان به ایران، بار دیگر توجه‌ها را به سیاست افغانستانیِ ایران جلب کرده است. 

آیا این سفرها نشانه یک چرخش در سیاست ایران است؟ آیا  این نشانه تغییرات حداقلی است؟  یا ایران همچنان با همان الگوی همیشگی سیاستش  را دنبال می ‌کند؟  

از سال ۲۰۲۱ و با سقوط دولت اشرف غنی، ایران برخلاف برخی از کشورهای منطقه، طالبان را به طور رسمی به رسمیت نشناخت اما ارتباطات دیپلماتیک، امنیتی و میدانی خود را با این گروه حفظ کرد. این رابطه در واقع نوعی تعامل تاکتیکی با قدرت حاکم بود؛ حفظ ثبات نسبی در مرزها، جلوگیری از گسترش داعش، تعهد بر سر مسائل آب و مدیریت موج مهاجرت، مهمترین اهداف ایران در تعامل با طالبان بود.

با این حال، رفتار یک‌جانبه و خودکامه طالبان، عدم ایجاد دولت فراگیر، تشدید فشارها بر شیعیان، اقوام غیرپشتون، عدم پایبندی به تعهدات آبی و مرزی و سرکوب آموزش زنان باعث شده سیاستگزاران ایرانی در سکوت به فکر بازنگری بیفتند. 

شاید ایران از رهبران سیاسی دل خوشی نداشته باشد به ویژه اینکه اختلافاتی بین آنها وجود دارد اما این دیدارها هنوز به معنای شکل‌گیری جبهه‌ عملیاتی در برابر طالبان نیست، اما می ‌تواند پایه‌‌گذار تغییرات حداقلی در آینده باشد به ‌ویژه اگر طالبان به رویه ‌های کنونی خود ادامه دهند. 

ایران نارضایتی خود را از عملکرد حاکمان کابل پنهان نمی‌ کند. این دیدارها هشدار صریحی است مبنی بر اینکه ایران گزینه‌ های دیگری نیز روی میز دارد. در واقع، آنچه اکنون از ایران دیده می ‌شود، نه یک تغییر اساسی، بلکه نوعی احتیاط است. ایران نمی ‌خواهد صرفاً بر یک بازیگر (طالبان) سرمایه‌‌گذاری کند یا به عبارتی تخم‌مرغ هایش را صرفا در سبد طالبان بگذارد و در صورت تغییر شرایط، بدون گزینه بماند. به عبارتی شاید اگر در صورت سقوط حکومت طالبان ایران نمی خواهد بدون گزینه بماند. 

به همین دلیل، تعامل با چهره‌هایی چون احمد مسعود یا عطا محمد نور و دیگر رهبران بخشی از یک استراتژی بازدارنده است. ایران سیاست موازنه ‌سازی نرم را دنبال می‌کند یعنی حفظ تعامل با طالبان به صورت رسمی در عین ایجاد فضای گفتگو و ارتباط با نیروهای سیاسی دیگر. اما آیا واقعا ایران از طالبان ناامید شده است؟

هنوز پاسخ قطعی ندارد. ایران همچنان به تعامل با طالبان ادامه می‌دهد، سفارتش در کابل کمابیش فعال است و رفت ‌وآمدهای مقامات ادامه دارد. اما آنچه واضح است، تردید ایران نسبت به توانایی طالبان در اداره کشور، عدم حفظ ثبات در مرزها و ایجاد ساختار حکومتی باثبات است. طالبان نه تنها نتوانسته‌ اند دولت فراگیر تشکیل دهند، بلکه با سرکوب اقوام، تبعیض جنسیتی و تضاد با واقعیت‌های قرن ۲۱، شکاف‌های عمیقی درون افغانستان ایجاد کرده‌اند که ثبات بلند مدت این گروه را با تردید مواجه کرده است.

بنابراین سفر رهبران اپوزیسیون افغان به ایران را باید در چارچوب یک سیاست محتاطانه و بلند مدت تحلیل کرد. ایران نه به ‌دنبال جنگ است، نه تغییر ناگهانی قدرت، بلکه می‌خواهد در هر سناریویی آماده واکنش و ایفای نقش باشد.

با توجه به رقابت قدرت‌های منطقه ‌ای مانند پاکستان، چین، روسیه و هند، ایران نمی‌ خواهد افغانستان به طور کامل از دایره نفوذش خارج شود. این دیدارها نشانه‌ ای از تغییر حداقلی در سیاست افغانستانی ایران است، اما نه لزوماً یک چرخش کامل. 

اولویت اصلی ایران ارتباط رسمی با طالبان است. دیدارها نشان ‌دهنده احتیاط سیاسی ایران است. نه دل‌ کندن از طالبان، نه آغوش کامل برای مقاومت.  
 
مهدی حسینی محقق- خبرگزاری جمهور