یک تحقیق جدید نشان می‌دهد که خواب کافی و با کیفیت به پاک‌سازی سموم مغز کمک می‌کند و ممکن است خطر ابتلا به آلزایمر و زوال عقل را کاهش دهد.
دانشمندان معتقد هستند که خواب نقشی فراتر از استراحت دارد. خواب می‌تواند سیستم دفع زباله‌های مغزی یا همان سیستم گلیمفاتیک را فعال کند، اما اختلال در خواب ممکن است این روند را مختل کند و خطر ابتلا به زوال عقل را افزایش دهد.
سیستم دفع زباله‌های مغز چیست؟
در حالی که سایر سلول‌های بدن با کمک سیستم لنفاوی، ضایعات خود را دفع می‌کنند، مغز فاقد رگ‌های لنفاوی است. این راز تا حدود ۱۲ سال پیش حل‌نشده باقی مانده بود تا اینکه محققان سیستم تازه‌ای به نام گلیمفاتیک را کشف کردند.
این سیستم با استفاده از مایع مغزی-نخاعی کار می‌کند. این مایع در اطراف رگ‌های خونی مغز حرکت می‌کند، وارد فضای بین سلول‌های عصبی می‌شود، مواد زائد و سموم را جمع‌آوری می‌کند و آنها را از طریق رگ‌های بزرگ از مغز خارج می‌سازد.
نقش خواب با کیفیت در عملکرد سیستم گلیمفاتیک
تحقیقات روی موش‌ها نشان داده است که فعالیت این سیستم در هنگام خواب افزایش می‌یابد و دفع مواد زائد به طور چشمگیری بیشتر می‌شود. یکی از مهم‌ترین ضایعات، پروتئین آمیلوئید بتا (Aβ) است، که تجمع آن در مغز باعث تشکیل رسوب می‌شود. این رسوب‌ها همراه با تجمع پروتئین تاو از نشانه‌های بارز بیماری آلزایمر هستند.
مطالعات نشان داده‌اند که در انسان و موش، سطح Aβ در مایع مغزی-نخاعی هنگام بیداری افزایش می‌یابد و در طول خواب کاهش پیدا می‌کند. اما برخی پژوهش‌های جدیدتر (روی موش‌ها) نتایج متفاوتی ارائه کرده‌اند و همین موضوع باعث شکل‌گیری بحث‌های علمی تازه شده است.
در یک تحقیق مشخص شد که فقط یک شب بی‌خوابی کامل می‌تواند باعث افزایش سطح Aβ در بخشی از مغز به نام هیوکامپ شود، که مسئول حافظه است و در بیماری آلزایمر آسیب زیادی می‌بیند. این نتیجه نشان می‌دهد که خواب خوب نقش مهمی در پاک‌سازی مغز دارد و ممکن است از تجمع مواد سمی جلوگیری کند.
اختلالات خواب و ارتباط با زوال عقل
- آپنه خواب: در این بیماری، تنفس فرد هنگام خواب بارها متوقف می‌شود که باعث کمبود اکسیجن و محرومیت مزمن از خواب می‌گردد. آپنه خواب با افزایش خطر زوال عقل مرتبط است. شواهد نشان داده‌اند که درمان آپنه خواب می‌تواند به دفع بیشتر Aβ کمک کند.
بی‌خوابی مزمن: ناتوانی در به خواب رفتن یا ماندن در خواب، با افزایش خطر زوال عقل مرتبط است. البته هنوز مشخص نیست که درمان بی‌خوابی چگونه بر سطح سموم مغزی تأثیر می‌گذارد.
اگرچه هنوز پاسخ‌های قطعی در این زمینه وجود ندارد، اما مجموعه مطالعات نشان می‌دهند که خواب کافی و با کیفیت برای صحت مغز حیاتی است. خواب امکان دارد با فعال‌سازی سیستم گلیمفاتیک به پاک‌سازی سموم مرتبط با زوال عقل کمک کند.
دانشمندان در حال بررسی این موضوع هستند که آیا درمان اختلالات خواب، مانند آپنه یا بی‌خوابی، می‌تواند روند دفع پروتئین‌های مضر مانند آمیلوئید بتا و تاو را بهبود بخشد یا خیر. همچنین پژوهش‌هایی در حال انجام است که اثر داروهای جدید را در بهبود خواب و پاک‌سازی مغزی بررسی می‌کند.